Ba kích là một loại dược liệu quý, được sử dụng nhiều trong y học cổ truyền với các công dụng bồi bổ sức khỏe, tăng cường sinh lực. Với giá trị kinh tế cao, cây ba kích ngày càng được nhiều người nông dân lựa chọn để phát triển mô hình trồng trọt. Tuy nhiên, để đạt năng suất cao, người trồng cần nắm vững các kỹ thuật trồng và chăm sóc cây.
1. Chuẩn bị đất trồng
- Xử lý thực bì:
Phát thực bì theo băng rộng 1m hoặc quanh hố với đường kính 1m, chú ý chừa cây để làm giá đỡ cho cây leo, hoặc có thể phát toàn diện thực bì đối với trồng rừng thâm canh.
- Xử lý đất:
Đất cuốc lên đập nhỏ, để riêng đất mặt và đất đáy trên miệng hố phơi cho đất khô ải 1 tháng
Cuốc hố có kích thước 50 x 50 x 50 cm
Bón 5-10kg phân chuồng ủ hoai hoặc 0,2 kg phân vi sinh + 0,2 kg supe lân (hoặc 0,2kg phân NPK) cho mỗi hố.
Lấp hố bằng đất tốt khi cuốc lên và đất xung quanh cùng với cỏ rác, thảm khô mục lấp phần đáy hố.
Bước này phải làm xong trước khi trồng 1 tháng. Trong băng chừa nên trồng bổ sung cây phù trợ tốt nhất là cây thuộc họ Đậu làm giá thể cho dây Ba kích leo bám.
2. Thời vụ
Ở các tỉnh miền Trung trồng vào tháng 8-11, chọn những ngày râm mát hoặc có mưa nhỏ.
3. Chuẩn bị cây giống
Tuỳ theo điều kiện thực tế có thể sử dụng cây giống từ hạt, cây hom hoặc cây mô để đem trồng.
- Cây giống từ hạt: Chiều cao cây từ 20 - 30 cm, đường kính gốc 2 - 2,5mm, có 4-6 lá, bắt đầu vươn ngọn leo, thân mập khoẻ, lá đều, không sâu bệnh.
- Cây hom: Cây cao 20 - 40cm, đường kính gốc 2 - 2,5mm hoặc lớn hơn, có từ 05 - 06 cặp lá trở nên, bộ rễ dài 5 - 10cm phát triển đầy đủ, cây không sâu bệnh;
- Cây mô: Cây có từ 3 cặp lá trở lên, chiều cao từ 20 - 25cm, không sâu bệnh.
Lưu ý: Trước khi xuất vườn, cây con phải được đảo bầu, phân loại và giảm tưới để quá trình bốc xếp, vận chuyển cây con không bị vỡ bầu, tổn thương.
4. Mật độ và khoảng cách
+ Trồng dưới tán cây khác: mật độ từ 2.000 - 2.500 khóm/ha, hàng cách hàng 3 m, cây cách cây 2m.
+ Trồng nơi đất trống: Trồng với cự ly cây cách cây 1m, hàng cách hàng 2m. Mật độ 5.000 cây/ha.
5. Cách trồng
- Trồng dưới tán cây khác:
+ Trồng ba kích dưới tán rừng nghèo, rừng khoanh nuôi phục hồi. Đối với rừng nghèo chỉ còn cây bụi lúp xúp, lau chít tùy thuộc vào điều kiện thực tế và hiện trạng rừng mà trồng theo băng, hay theo đám. Nếu trồng theo băng, phát sạch và dọn sống băng trồng rộng 1 - 1,5m. băng chừa để lại rộng từ 2 - 3m.
+ Trồng ba kích dưới tán cây trong vườn rừng, vườn cây ăn quả có lỗ trống hoặc tán thưa có thể trồng ba kích để tận dụng diện tích. Chuẩn bị đất có thể đào hố hoặc cày bừa kĩ lên luống như luống trồng khoai để trồng cây.
- Trồng nơi đất trống:
+ Phương thức này trồng với quy mô lớn, diện tích rộng trên các sườn đồi hay những nơi đất bằng phẳng.
+ Nơi đất trống và đất đã canh tác nhiều vụ, đánh bỏ hết gốc lau chít, chè vè, cỏ dại. Giữa 2 hàng trồng Ba kích nên trồng một hàng cây phù trợ. Biện pháp này nhằm cải tạo đất và ngăn ngừa sự rửa trôi, xói mòn, che nắng gắt và là giá đỡ cho dây Ba kích leo bám.
+ Trồng trên sườn đồi không cần lên luống. Trồng nơi đất bằng phẳng nên vun đất thành luống. Luống cao hay luống thấp tùy theo địa hình cao hay thấp để tránh ngập úng cho cây trồng.
Dùng cuốc đào một lỗ nhỏ giữa hố, khơi rộng lòng hố vừa đủ rộng và sâu hơn kích thước bầu cây đem trồng, xé và lột bỏ vỏ bầu, tránh không được làm vỡ bầu.
Đặt cây thẳng đứng trong lòng hố, miệng bầu thấp hơn miệng hố 1cm.
Lấp đất nhỏ xung quanh bầu và nén chặt vừa phải sao không làm vỡ bầu đất, vun lớp đất xung quanh cao hơn cổ rễ 3-5cm.
Nơi không có cây tự nhiên phải cắm cọc tre hoặc gỗ dài 1,0 - 1,5m làm giá đỡ cho cây leo.
6. Bón phân
a. Bón lót
Bón 5 – 10 kg phân chuồng ủ hoai hoặc 0,2 kg phân vi sinh + 0,2 kg supe lân (hoặc 0,2 kg phân NPK) cho mỗi hố.
b. Bón phân thúc hàng năm:
Bón thúc thêm 0,2 kg phân NPK/cây/năm (Năm thứ 2 bón bổ sung khoảng 3 kg phân chuồng hoai hoặc 0,2 - 0,3 kg NPK/gốc).
7. Chăm sóc
- Làm giá đỡ cho dây Ba kích leo bám:
Do cây ba kích là loại dây leo nên cần làm trụ đỡ cho dây leo bám, nếu dây không leo được lên tầng trên quang hợp ánh sáng sẽ sinh trưởng kém, còi cọc, củ ít và nhỏ. Trụ giàn cho cây leo có thể là cây sống hay bằng tre, gỗ, nứa.
Nếu trồng dưới tán rừng, tán vườn thì những cây làm giá đỡ là cây bụi, cây cỡ nhỏ hoặc cây phụ trợ …làm chỗ dựa cho dây Ba kích bám và leo lên.
Nếu trồng ba kích nơi đất trống cần làm giàn cho dây leo, vật liệu làm giàn nên chọn những loại không mục ải vì thời gian sử dụng lâu, tán dây Ba kích leo bám rất nặng. Có thể dùng tre, dóc cắm xiên như giàn dưa chuột nhưng cũng có thể làm ngang giống giàn bầu bí.
- Trồng dặm
Sau khi trồng được 15 - 30 ngày kiểm tra và tiến hành trồng dặm những hố cây bị chết để đảm bảo mật độ rừng trồng. Tỷ lệ sống phải đạt trên 90%.
- Chăm sóc
Chăm sóc trong 2 năm đầu, mỗi năm chăm sóc từ 2 - 3 lần. Năm thứ 3 trở đi chăm sóc 1 - 2 lần/năm.
- Phát thực bì, cắt dây leo cạnh tranh với cây trồng trên toàn diện tích.
- Xới cỏ, vun đất xung quanh gốc đường kính 0,8 m. Tùy theo tình hình thực tế mà xới đất nhiều lần trong năm, ít nhất từ 4 lần trở lên trong 2 năm đầu. Đến năm thứ 3 khóm đã định hình tán lá phát triển rộng việc xới đất sẽ giảm đi.
- Bộ rễ củ là phần quan trọng chủ yếu của cây ba kích. Cây có sinh trưởng tốt thì rễ củ mới phát triển mạnh. Do đó bón lót tập trung lúc trồng để cung cấp dinh dưỡng lâu dài cho cây là yếu tố cần thiết. Từ năm thứ 2 bón bổ xung thêm 3 kg phân chuồng + 0,3 NPK/khóm. Kết hợp với xới cỏ để lấp phân.
Chú ý điều chỉnh độ che tán 30 - 50%.
8. Phòng trừ sâu bệnh.
Cây ba kích ít khi bị bệnh. Tuy nhiên có thể xuất hiện một số bệnh như lở cổ rễ, vàng lá trong điều kiện thâm canh cao và bệnh thối củ đối với cây từ năm thứ 2 - 3. Nấm Fusarium spp là tác nhân gây bệnh vàng lá, thối rễ trên cây Ba Kích. Nên sử dụng một số chế phẩm sinh học đối kháng với nấm gây bệnh vùng rễ để phòng, chống.
Có thể sử dụng thuốc Boóc-đô nồng độ 0,5% hoặc kết hợp với Ben-lát 0,1% để phun vào gốc và lá để phòng trừ bệnh. Rắc vôi bột xung quanh luống để chống kiến, dế.
9. Thu hoạch.
Cây trồng 5 đến 7 năm mới cho thu hoạch củ ba kích có chất lượng tốt, năng suất bình quân 8- 12kg củ tươi/gốc, càng để lâu năm sản lượng càng cao chất lượng dược liệu càng tốt.
Sự thay đổi màu của thịt củ biến đổi theo năm. Từ năm thứ nhất đến năm thứ 5 khác biệt nhau rõ rệt. Khi củ từ màu vàng hồng chuyển dần sang màu tím, lõi hóa gỗ là củ đã già. Lúc đó khai thác sử dụng tốt và có giá trị thương phẩm cao.
Thu hoạch: Đào khai thác củ ba kích tốt nhất vào tháng 12 và tháng giêng. Đây là thời kỳ cây tạm dừng sinh trưởng và cũng là lúc thu hái quả xong. Khi thu hoạch củ nên tận dụng phần dây bánh tẻ của những cây có năng suất cao để làm hom giống.
Củ già 4kg tươi sẽ cho 1kg khô, củ non 5kg –6kg tươi mới cho 1kg khô
Củ đào về cần rửa sạch đất, tước bỏ phần lõi cứng của củ rồi đem phơi hoặc sấy cho thật khô. Sau đó phân thành 3 loại theo tiêu chuẩn thương phẩm trước khi
+ Củ loại A: Có đường kính từ 1,2cm trở lên.
+ Củ loại B: Có đường kính từ 0,8 - 1,1cm.
+ Củ loại C: Có đường kính bé hơn 0,8cm.
Củ loại A và B dùng để xuất khẩu có giá trị cao nhất.
Trương Thị Quyên
|
