Phèn là một trong những yếu tố ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng tôm nuôi. Ao nhiễm phèn thường rất khó xử lý triệt để, cần xác định rõ nguyên nhân để có biện pháp xử lý phù hợp.

1. Nguyên nhân gây ra phèn trong ao nuôi tôm

Nguyên nhân khiến ao tôm bị phèn là do vùng đất tại ao có chứa hàm lượng sulfat cao. Đất nhiễm phèn là loại đất được hình thành ở vùng ven biển có nhiều xác sinh vật chứa lưu huỳnh. Các sinh vật này bị phân huỷ yếm khí, giải phóng ra lưu huỳnh (S). Trong điều kiện yếm khí, lưu huỳnh sẽ kết hợp với nguyên tố sắt có sẵn trong phù sa tạo thành hợp chất Pyrite (FeS2).

Khi tiếp xúc với không khí, pyrite trong đất ẩm bị oxy hóa hình thành các oxít sắt và axít sulfuric. Axít sulfuric làm tan sắt và kim loại nặng trong đất như nhôm, kẽm, mangan, đồng từ đất. Kết quả là đất bị chua, nước có pH thấp (gọi là đất nhiễm phèn) và chứa các kim loại độc hại vượt quá ngưỡng chịu đựng của tôm nuôi.

Mặt khác khi mưa kéo dài, nước mưa rửa trôi phèn trên bờ ao xuống cũng là một trong những nguyên nhân khiến ao tôm bị phèn.

2. Dấu hiệu nhận biết ao bị nhiễm phèn

- Dấu hiệu cho biết vùng đất nhiễm phèn thường có màu xám đen, vùng có chứa hàm lượng FeS2 cao, khi phơi khô đất thường có phấn trắng, đối với ao nuôi tôm trên những vùng đất như thế này thì việc xử lý phèn sẽ rất khó.

- Nước ao trong hơn hoặc chuyển màu trà nhạt,  có váng vàng nhạt nổi trên mặt nước, kiểm tra không có tảo phát triển và nhất là sau khi mưa là có hiện tượng này xảy ra.

- Toàn bộ thân tôm chuyển từ màu sáng trong sang màu vàng nhạt đến vàng đậm, chạm vào vỏ tôm có cảm giác cứng hơn bình thường, đồng thời mang tôm chuyển sang màu vàng và sơ cứng lại.

- Tôm khó lột xác và bắt đầu bỏ ăn sau những trận mưa kéo dài,  nếu ao bị phèn nặng tôm sẽ dạt bờ tấp mé và chết rải rác, do ngạt thở bởi phèn bám nhiều vào mang tôm cản trở quá trình hô hấp của tôm.

 3. Tác hại của phèn trong ao nuôi tôm

- Phèn sẽ tác động xấu đến môi trường nước cũng như đến tôm trong ao nuôi, đất phèn thường đi đôi với pH thấp, lượng canxi, Mg cũng rất ít làm mất cân bằng áp suất thẩm thấu giữa tôm và môi trường nước.

-  Làm tôm khó lột vỏ nên ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình tạo vỏ của loài giáp xác như tôm. Tạo nên hiện tượng tôm bị mềm vỏ hoặc tôm bị lột vỏ không hoàn toàn, bị “bệnh vảnh mang” dính vỏ ở tôm nhỏ làm cho tỉ lệ sống của tôm không cao.

- Đất phèn tạo ra môi trường acid ngăn cản quá trình hoạt hóa của các enzyme trong cơ thể, làm tôm chậm lớn. Nước phèn làm giảm khả năng gắn kết giữa ôxy và hợp chất Hb (Hemoglobin) trong máu, quá trình hô hấp tăng cao làm cho tôm mất nhiều năng lượng hơn từ đó giảm khả năng sinh trưởng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất nuôi.

- Hợp chất phèn lơ lửng trong nước sẽ bám vào mang, cản trở quá trình hô hấp của tôm, đặc biệt khi tôm còn nhỏ.

- Giảm độ kiềm và pH ao nuôi, phá hủy nguồn thức ăn tự nhiên và tạo màng nhớt do Fe3+ hòa tan vào nước tạo thành ván màu cam, vi khuẩn ưu sắt phát triển tạo màng dầu.

- Ngoài ra ao nuôi bị nhiễm phèn còn làm cho tảo chậm phát triển, “nước ao trong”,  từ đó rất khó gây màu nước ao nuôi tôm. Thông thường ao nuôi bị nhiễm phèn màu nước sẽ thay đổi thường xuyên do sự biến động của tảo.

4. Một số biện pháp phòng tránh, xử lý ao tôm bị nhiễm phèn

- Chọn địa điểm xây dựng ao nuôi ở các vùng đất ít bị nhiễm phèn,  nên lót bạt đáy ao để tránh hiện tượng rò rỉ phèn trong ao nuôi. Chuẩn bị và cải tạo ao nuôi thật kỹ, bón lót vôi đáy ao, sên rửa lại nhiều lần cho sạch trước khi cấp nước vào ao nuôi.

- Đối với ao nuôi bị nhiễm phèn tiềm tàng trong đất thì cần lưu ý không nên phơi ao quá lâu sẽ tạo ra các vết nứt lớn gây hiện tượng xì phèn.

 - Bón vôi vào đáy ao nuôi để tăng pH, giảm phèn tuy nhiên cần bón buổi chiều mát.

- Nếu ao nuôi nước bị nhiễm phèn có thể dùng EDTA, HP 10 để hạ phèn trong ao tôm, nên chú ý bổ sung thêm khoáng đầy đủ cho tôm.

- Hiện nay sử dụng một số loại vi sinh (Baciluss-us, VS01, BZT) cũng là cách xử lý phèn trong ao nuôi tôm được một số hộ nuôi áp dụng và đem lại hiệu quả cao. Vì trong trong vi sinh chứa các loại vi khuẩn có khả năng phân hủy phèn. Ưu điểm của phương pháp này là tiết kiệm, an toàn và thân thiện môi trường mà hiệu quả hạ phèn đem lại cao.

- Khi trời mưa, sau mỗi trận mưa, nước mưa chứa một lượng acid nhất định và lượng phèn xì trên bờ có thể theo nước mưa xuống ao, làm giảm pH đột ngột. Vì vậy trước khi mưa nên rải vôi nông nghiệp quanh bờ ao, sau khi mưa phải kiểm tra lại yếu tố môi trường và xử lý kịp thời nếu thấy có sự thay đổi./.

Sỹ Công - Chi cục thủy sản